Jądro (anatomia)

Jądra (łac. testis, dosłownie – świadek, orchis, testimonium virile, grec. dydimis ) to męskie narządy rozrodcze u ludzi i zwierząt. Samce ssaków posiadają 2 jądra, które najczęściej znajdują się w mosznie – worku skórno-powięziowym, wywodzącym się ze ściany brzucha.

U większości ssaków jądra są położone poza obrębem ciała, zawieszone przez powrózek nasienny w worku mosznowym. Jest to spowodowane tym, że spermatogeneza zachodzi wydajniej w temperaturach niższych niż ok. 37 stopni Celsjusza, panująca wewnątrz ciała.

Mięsień dźwigacz jądra (musculus cremaster) wchodzi w skład powrózka nasiennego. Dzięki skurczom powrózka nasiennego, wywołanym zbyt niska temperaturą, jądra są przywodzone do ciała. Rozkurcz umożliwia ich odwiedzenie. Jest to swoisty mechanizm termoregulacyjny. To zjawisko jest znane jako odruch mięśnia dźwigacza jądra. Zachodzi ono także w odpowiedzi na stres (jądra zostają podciągnięte ku ciału w celu ich ochrony podczas walki; zjawisko to wykształciło się w toku ewolucji) oraz podczas orgazmu.

Zwykle jedno jądro wisi niżej od drugiego (zazwyczaj lewe). Jest to głównie spowodowane różnicami w strukturach naczyniowych po prawej i lewej stronie. Uważa się, że jest to kolejne ewolucyjne przystosowanie mające chronić jądra przed uderzeniem jedno o drugie.

Funkcja

* produkcja spermy (plemników)
* produkcja męskich hormonów płciowych (m.in. testosteronu)

Obie funkcje jąder, spermotwórcza i endokrynna znajdują się pod kontrolą hormonów produkowanych przez przedni płat przysadki:

* lutropiny (LH)
* folikulotropiny (FSH)

Rozmiary jąder
Rozmiar jąder w stosunku do całego ciała waha się znacznie w zależności od gatunku. U ssaków poligamicznych istnieje tendencja do występowania większych jąder niż u gatunków monogamicznych. Także produkcja spermy w jądrach zwierząt poligamicznych jest większa, co tłumaczy się dostosowaniem do zwiększonej konkurencji.

U zdrowych, dorosłych mężczyzn objętość jąder waha się od około 14 cm³ do 35 cm³ i więcej. Pomiaru u dorosłych dokonuje się następującymi metodami: (1) porównując jądra z elipsoidami o znanych rozmiarach lub (2) mierząc długość, szerokość i głębokość przy pomocy linijki, suwmiarki lub metody USG. Objętość jest wtedy obliczana, przykładowo ze wzoru dla elipsoid: π/6 × długość × szerokość². Zazwyczaj prawe i lewe jądra posiadają podobne rozmiary. Jądra są w pewnym stopniu elastyczne. Krótkotrwałe, bezpośrednie działanie czynnika uszkadzającego lub poddanie ich niekorzystnym warunkom, na przykład wyższej temperatury niż do której są przystosowane, może spowodować ich obkurczenie. Taki sam efekt wywołuje podanie hormonów steroidowych. Natomiast stymulacja funkcji jąder poprzez hormony gonadotropowe może spowodować zwiększenie ich rozmiarów.

Kwestie zdrowotne

Jądra są bardzo czułe na wszelkie urazy. Najważniejsze choroby jąder:

* zapalenie jąder (orchitis)
* rak jąder i inne nowotwory
* zgromadzenie przejrzystego płynu wokół jąder (wodojądrze, hydrocele testis)
* zapalenie najądrza (epididymitis)
* skręt powrózka nasiennego
* varicocele – obrzmiały splot żylny jądrowy, występujący zazwyczaj po stronie lewego jądra

Usunięcie jednego lub obu jąder to kastracja (orchidectomia).